Wanneer je het niet eens bent met bijvoorbeeld een (afwijzing van) een vergunning of ontheffing, het toe- of afwijzen van een subsidie(aanvraag) of het opleggen van een last onder dwangsom, kun je als belanghebbende rechtsmiddelen aanwenden tegen het besluit van de overheid. In de meeste gevallen dien je dan eerst bezwaar te maken bij de overheid zelf en kun je daarna - wanneer je het ook niet eens bent met de beslissing op bezwaar – beroep en eventueel hoger beroep instellen bij de bestuursrechter.
Nieuwe gronden voortaan toegestaan in hoger beroep bij bestuursrechter
In hoger beroep bij de bestuursrechter gold tot voor kort bij de hoogste (algemene) bestuursrechter – de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (hierna: de “Afdeling”) – een zogenoemde grondentrechter: in hoger beroep mogen géén nieuwe gronden naar voren worden gebracht die een belanghebbende redelijkerwijs al eerder (in beroep) naar voren had kunnen brengen. Recentelijk is door de Afdeling besloten dat dit voortaan wél toegestaan is. Daarmee wordt de grondentrechter tussen beroep en hoger beroep grotendeels verlaten. Alleen binnen het omgevingsrecht blijft de grondentrechter gelden.
Géén grondentrechter, maar ook niet onbeperkt nieuwe gronden in hoger beroep
Met twee uitspraken van de Afdeling van 9 februari 2022 wordt de grondentrechter verlaten om de rechtseenheid en de rechtsbescherming in het bestuursrecht te vergroten en voor de rechtspraktijk duidelijkheid te creëren. De andere hoogste bestuursrechters passen in geschillen namelijk evenmin een grondentrechter tussen beroep en hoger beroep toe. Het verlaten van de grondentrechter betekent echter niet dat in hoger beroep onbeperkt nieuwe gronden door partijen naar voren kunnen worden gebracht.
Tijdig en binnen de grenzen van een goede procesorde
Zo zullen nieuwe gronden tijdig naar voren moeten worden gebracht. Dit wil zeggen binnen de termijn om hoger beroep in te stellen of de termijn voor het indienen van gronden. De Afdeling overweegt hierbij dat daarmee de omvang van de rechtsstrijd in hoger beroep tijdig kan worden afgebakend en de hogerberoepsprocedure zorgvuldig, doelmatig en efficiënt kan worden gebruikt.
Het in een later stadium aanvoeren van (aanvullende) gronden in hoger beroep kan in strijd komen met de eisen van een goede procesorde. Bij de beoordeling of aan de eisen van een goede procesorde zijn voldaan, zal de bestuursrechter in hoger beroep ook kijken naar de procespositie van de overige partijen. Nieuwe gronden zullen in hoger beroep niet worden toegelaten wanneer de andere partij te weinig tijd heeft om inhoudelijk op de nieuwe gronden te reageren of wanneer in een (te) laat stadium een geheel nieuw onderwerp aan de orde wordt gesteld. Daarnaast zal een nieuwe grond die in een (te) laat stadium naar voren is gebracht niet inhoudelijk worden besproken wanneer dat leidt tot aanhouding van de zaak met als gevolg een onwenselijke of onaanvaardbare vertraging van de procedure. Bij het beoordelen of daarvan sprake is, zal de bestuursrechter kijken naar de belangen van de (overige) partijen en een goede rechtspleging.
Andere beperkingen op het kunnen indienen van nieuwe gronden
De Afdeling overweegt verder dat gronden die in beroep uitdrukkelijk zijn prijsgegeven niet (opnieuw) in hoger beroep inhoudelijk zullen worden behandeld. Daarnaast kan op een gegeven instemming met een door de rechter in eerste aanleg gekozen werkwijze in hoger beroep niet worden teruggekomen.
Binnen het omgevingsrecht blijft de grondentrechter wel gelden
De grondentrechter tussen beroep en hoger beroep blijft als uitgangspunt wel gelden binnen het omgevingsrecht. De Afdeling kiest hier bewust voor om zo recht te kunnen doen aan de positie van derden-belanghebbenden bij omgevingsrechtelijke besluiten en uit een oogpunt van rechtszekerheid. Anders dan in niet-omgevingsrechtelijke zaken vaak het geval is, gaat het in zaken over omgevingsrechtelijke besluiten in het merendeel van de gevallen om belangen van verschillende derden. Denk hierbij niet alleen aan de partij die hoger beroep heeft ingesteld, maar ook aan bijvoorbeeld de vergunninghouder of degenen die om handhavend optreden hebben verzocht tegen een gestelde overtreding. De Afdeling acht het vanuit een oogpunt van rechtszekerheid van belang om de (proces)positie van al die verschillende derden te bewaken. Hier komt bij dat het in omgevingsrechtelijke zaken vaker gaat om zaken met grote maatschappelijke belangen zoals infrastructurele projecten, woningbouw en energietransitie met korte wettelijke afdoeningstermijnen. Een efficiënte rechtsgang is hiervoor dan ook extra van belang. De Afdeling acht het daarom noodzakelijk de omvang van het geding in deze zaken tijdig af te bakenen.
De Afdeling merkt als omgevingsrechtelijke zaken aan de zaken over besluiten op grond van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, de Wet milieubeheer, de Wet ruimtelijke ordening, de Tracéwet, de Wet geluidhinder, de Wet natuurbescherming, de Ontgrondingenwet, de Waterwet, de Wet bodembescherming, de Wet luchtvaart, de Mijnbouwwet, de Kernenergiewet, de Wet inzake de luchtverontreiniging, de Wet bescherming Antarctica en ‘andere wetten en regelingen op het gebied van het milieu en de ruimtelijke ordening’. Daarmee zoekt de Afdeling aansluiting bij de eerder gehanteerde lijst van omgevingsrechtelijke zaken waarvoor de Afdeling in april en mei 2021 reeds de toegang tot de bestuursrechter (voorlopig) heeft verruimd.
Het verdient opmerking dat de Afdeling ten aanzien van omgevingsrechtelijke zaken wel een opening laat om de grondentrechter niet te hanteren. Zo zou toepassing van de grondentrechter achterwege gelaten kunnen worden op het moment dat het uitgesloten is dat het toestaan van één of meer nieuwe gronden in hoger beroep leidt of kan leiden tot benadeling van derde-belanghebbenden. Wanneer echter het procesrecht van de Crisis- en Herstelwet van toepassing is, geldt deze uitzondering niet en wordt de grondentrechter altijd toegepast.
Vragen of opmerkingen?
Heeft u vragen of opmerkingen naar aanleiding van dit blog? Neem dan gerust contact op met Richard van Oevelen.